قارچهای عامل بیماریهای موسوم به زنگ به شاخه بازیدیومایكوتا و راسته Uredinales تعلق دارند زنگها انگل های اجباری بوده و در محیطهای كشت مصنوعی و نیز در بقایای گیاهی قادر به رشد نمی‌باشند زنگها ممكن است از لحاظ تعداد میزبان یك میزبانه یا دومیزبانه باشند اكثر زنگ ها چند چرخه یا پلی سیكل اند زنگ ها بذرزاد نمی باشند و اغلب با باد منتشر می‌شوند

الف – بیماری هـای قــارچـی Fungal diseases

v زنگ ها The Rusts

قارچهای عامل بیماریهای موسوم به زنگ به شاخه بازیدیومایكوتا و راسته Uredinales تعلق دارند. زنگها انگل های اجباری بوده و در محیطهای كشت مصنوعی و نیز در بقایای گیاهی قادر به رشد نمی‌باشند. زنگها ممكن است از لحاظ تعداد میزبان یك میزبانه یا دومیزبانه باشند. اكثر زنگ ها چند چرخه یا پلی سیكل اند. زنگ ها بذرزاد نمی باشند و اغلب با باد منتشر می‌شوند.

عامل زنگ در غلات غالباً جنس Puccinia است. زنگ در گندم در مقایسه با سایر غلات اهمیت بیشتری دارد. سه نوع زنگ (سیاه، قهوه‌ای و زرد) در گندم شناخته شده است كه در ایران زنگ زرد، قهوه ای و سیاه به ترتیب دارای بیشترین اهمیت می‌باشند. این زنگ ها ممكن است بطور توأم نیز در یك بوته گندم نیز دیده شوند. خسارت زنگها بسته به مرحله رشدی گیاه متفاوت است. گیاهان زراعی در صورت ابتلا به زنگ در زمان بلوغ بیشتر خسارت می‌بینند.

زنگ ها به طرق مختلف باعث خسارت می‌شوند :

1) رابطه انگلی غذایی و برداشت مواد غذایی از گیاه

2) بالا بردن شدت تنفس و تعرق در گیاه

3) كاهش سطح و میزان فتوسنتز در گیاه

4) ضعیف شدن و لاغر شدن دانه ها و كاهش قوه نامیه آنها

5) حساسیت وآسیب پذیر شدن گیاهان حاصله از دانه های خسارت دیده از بیماری

ü زنگ سیاه یا ساقه گندم Black (Stem) Rust

قارچ عامل بیماری Puccinia graminis

این گونه دو میزبانه و دارای هر پنج مرحله اسپوری است. علاوه بر گندم به 410 گونه از گیاهان گرامینه از جمله جو، یولاف، چاودار و گندم دوروم (میزبانان ثانوی = Alternative host) حمله كرده و در سرتاسر جهان به شكل وسیعی انتشار دارد. میزبان حدواسط (Alternate host) این قارچ شامل 70 گونه ازBerberis و Mahonia است كه عمده ترین آنها زرشك زراعی میباشد.

این بیماری در ایران نیز از انتشار وسیعی برخوردار بوده ولی تاكنون به اندازه دو زنگ دیگر مشكل ساز نبود است. این زنگ به لحاظ گرمادوست بودن در نواحی گرم و نیز در آخر فصل زراعی ظاهر می‌شود.

چرخه زندگی

مرحله اوریدیا :

این مرحله با جوانه زنی یك اوریپور یا ائیسیوسپور روی میزبان علفی گرامینه، نفوذ و توسعه آن آغاز می‌شود. پس از استقرار قارچ در میزبان اسپورزایی صورت گرفته و اوریپورهای جدید بوجود می‌آیند كه منتشر شده و آلودگی های بعدی را موجب می‌شوند. تكرار این مرحله باعث اپیدمی شدن و انتشار ثانوی بیماری خواهد شد. اوریپورها بیضی شكل، تك سلولی و دیكاریون (n+ n) و پوشیده از خارهای ریز می‌باشند.

مرحله تلیا :

پس از بالغ شدن گیاه، تولید اوریپورها متوقف و تشكیل تلیوسپورها در همان محل یا در محل جدید آغاز می‌شود. در این مرحله رنگ جوش (Pustule) تیره می‌شود. تلیوسپورها 2 سلولی و دیپلوئید و دارای دیواره ضخیم و دارای قابلیت پایداری در شرایط سرما و خشكی شدید بوده و بدین ترتیب اندام زمستانگذرانی قارچ می‌باشد.

مرحله بازیدیا :

پس از سپری شدن زمستان، تلیوسپورها جوانه زده و هسته پس از تحمل یك مرحله میوز، چهار بازیپور هاپلوئید تشكیل می‌دهند كه دوبه دو با هم سازگارند و در صورت وجود میزبان حدواسط قادر به آلوده نمودن آن خواهند بود. بازیپورها مستقیماً وارد اپیدرم شده و میسلیوم هاپلوئید را در بافت میزبان حدواسط تشكیل می‌دهند.