قارچ های عامل بیماری های موسوم به زنگ به شاخه Basidiomycota و راسته Uredinales تعلق دارند زنگ ها انگل های اجباری بوده و در محیط های مصنوعی كشت و نیز در بقایای مرده گیاهی قادر به رشد نمی‌باشند زنگ ها ممكن است یك میزبانه یا دومیزبانه و از لحاظ چرخه زندگی ماكروسیكل، دمی سیكل یا میكروسیكل باشند اكثر زنگ ها چند چرخه یا پلی سیكل اند بدین معنی كه قادرن

فهرست بیماریهای گندم

الف – بیماری های قارچی

1 - زنگ ها

1 – 1 – زنگ سیاه

1 – 2 – زنگ زرد

1 – 3 - زنگ قهوه ای

2 – سیاهك ها

2 - 1 – سیاهك آشكار

2 - 2 – سیاهك پنهان

2 - 3 – سیاهك كوتوله

2 - 4 – سیاهك برگی

2 - 5 – سیاهك هندی

3 – سفیدك ها

3 - 1 – سفیدك پودری

3 - 2 – سفیدك داخلی

4 – بیماریهای سپتوریایی

4 – 1 - بلاچ برگی

4 - 2 – بلاچ خوشه

5 – بیماری پاخوره

6 – بیماری اسكب خوشه

ب – بیماری های باكتریایی

1 – لكه نواری باكتریایی

2- بیماری خوشه صمغی

ج – بیماریهای ویروسی

1 – بیماری كوتولگی زرد جو

2 – بیماری موزائیك خاكزاد گندم

3 – بیماری موزائیك نواری گندم

د – بیماری های نماتدی

1 – نماتد خوشه كندم

1 – زنگ ها The Rusts

قارچ های عامل بیماری های موسوم به زنگ به شاخه Basidiomycota و راسته Uredinales تعلق دارند. زنگ ها انگل های اجباری بوده و در محیط های مصنوعی كشت و نیز در بقایای مرده گیاهی قادر به رشد نمی‌باشند. زنگ ها ممكن است یك میزبانه یا دومیزبانه و از لحاظ چرخه زندگی ماكروسیكل، دمی سیكل یا میكروسیكل باشند. اكثر زنگ ها چند چرخه یا پلی سیكل اند. بدین معنی كه قادرند در طول فصل رشد چندین بار چرخه زندگی خود را كامل كنند. قارچ عامل زنگ در غلات غالباً جنس Puccinia است. زنگ در گندم در مقایسه با سایر غلات اهمیت بیشتری دارد.

سه نوع زنگ (سیاه، قهوه ای و زرد) در گندم و جو شناخته شده است كه در ایران زنگ زرد، قهوه ای و سیاه به ترتیب دارای بیشترین اهمیت در گندم می‌باشند. زنگ ها در جو، در مقایسه با گندم ار اهمیت كمتری برخوردار بوده و خسارت كمتری به جو وارد می‌كنند. زنگ قهوه ای در جو با اهمیت تر است. این زنگ ها ممكن است بطور توام در یك بوته گندم نیز دیده شوند.

خسارت زنگ ها بسته به مرحله رشدی گیاه متفاوت است. گیاهان زراعی در صورت ابتلا به زنگ در مراحل بلوغ خسارت بیشتری می‌بینند.

زنگ ها به طرق مختلف باعث خسارت در گیاه می‌شوند :

1- رابطه انگلی غذایی و برداشت مواد غذایی از گیاه

2- بالا بردن شدت تنفس و تعرق در گیاه

3- كاهش سطح و میزان فتوسنتز در گیاه

4- ضعیف شدن و لاغر شدن دانه ها و كاهش قوه نامیه آنها

5- حساسیت وآسیب پذیر شدن گیاهان حاصله از دانه های خسارت دیده از بیماری

1 – 1 - زنگ سیاه گندم و جو Black (Stem) Rust عامل بیماری Puccinia graminis

این گونه دو میزبانه و ماكروسیكل (دارای هر پنج مرحله اسپوری معمول در زنگ ها) بوده و علاوه بر گندم به 410 گونه از گیاهان گرامینه از جمله جو، یولاف، چاودار و گندم دوروم (میزبانان ثانوی = Alternative host) حمله كرده و در سرتاسر جهان به شكل وسیعی انتشار دارد. میزبان حدواسط (Alternate host) این قارچ شامل 70 گونه از Berberis و Mahonia است كه عمده ترین آنها زرشك زراعی می‌باشد.

این بیماری در ایران نیز از انتشار وسیعی برخوردار بوده ولی تاكنون به اندازه دو زنگ دیگر مشكل ساز نبوده است. این زنگ به لحاظ گرمادوست بودن در نواحی گرم و نیز در آخر فصل زراعی (نزدیك به زمان برداشت) ظاهر می‌شود.

چرخه زندگی

مرحله اوریدیا :

این مرحله با جوانه زنی یك اوریپور یا ائیسیوسپور روی میزبان گرامینه، نفوذ و توسعه آن بصورت داخل سلولی و با تولید مكینه (هاستوریوم) آغاز می‌شود. پس از استقرار قارچ در میزبان، اسپورزایی صورت گرفته و اوریپورهای جدید بوجود می‌آیند كه در واقح همان مرحله ای است كه جوشهای رنگی در میزبان گرامینه مشاهده می‌شود. اوریپورها منتشر شده و آلودگی های بعدی را موجب می‌شوند. تكرار این مرحله باعث اپیدمی شدن بیماری خواهد شد. اوریپورها بیضی شكل، تك سلولی و دیكاریون (n+n) و پوشیده از خارهای ریز می‌باشند.

مرحله تلیا :

پس از بالغ شدن گیاه گرامینه مثل گندم، تولید اوریپورها متوقف و تشكیل تلیوسپورها در همان محل یا در محل جدید آغاز می‌شود. در این مرحله رنگ جوش (Pustule) تیره می‌شود. تلیوسپور ها 2 سلولی و دیپلوئید و دارای دیواره ضخیم می‌باشد و قابلیت پایداری در شرایط سرما و خشكی شدید را داراست و بدین ترتیب اندام زمستانگذرانی قارچ می‌باشد.

مرحله بازیدیا :